શરદ પૂર્ણિમા હિન્દુ ધર્મમાં ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ તહેવાર છે, જે આસો મહિનાના શુક્લ પક્ષની પૂનમને ઉજવાય છે. આ દિવસે ચંદ્ર સંપૂર્ણ રીતે ઉજ્જવળ અને ખૂબ નજીક હોય છે, અને માન્યતા છે કે ચંદ્રની કિરણો આ દિવસે અમૃતતુલ્ય ગુણ ધરાવે છે. આ તહેવાર ખાસ કરીને મહારાષ્ટ્ર, ગુજરાત, અને પશ્ચિમ ભારતના અન્ય ભાગોમાં ઉત્સાહપૂર્વક ઉજવાય છે.
ગાંધીનગરમાં, શરદ પૂર્ણિમા કે જે "રાસ પૂર્ણિમા" તરીકે પણ ઓળખાય છે, દૂધ અને પૂઆ જેવા પ્રસાદને ચંદ્રની કિરણો હેઠળ રાખવામાં આવે છે, અને તે પછી પ્રસાદ રૂપે લોકો તેનો ઉપભોગ કરે છે.
શરદ પૂર્ણિમા વિશે વધુ માન્યતાઓ અને વિધિઓ ઘણી છે. આ દિવસે ચંદ્રની આકર્ષકતા અને આધ્યાત્મિક મહત્વને લઈને અનેક ધાર્મિક અને સામાજિક પ્રવૃત્તિઓ યોજાય છે. મુખ્ય તથ્યો છે:
1. અમૃત કિરણો: માન્યતા છે કે શરદ પૂર્ણિમાની રાત્રે ચંદ્રથી વરસતી કિરણોમાં ચમત્કારિક ગુણ હોય છે, જે આરોગ્ય માટે લાભદાયી અને શરીરને શાંત કરે છે. આ દિવસે કેટલીક જગ્યાએ લોકો દૂધ અને મીઠાઈને છતાં મૂકીને ચંદ્રકિરણોમાં તેને અભિસિંચિત કરે છે, અને તે પ્રસાદ રૂપે લીધું જાય છે.
2. રાસ-લીલાનો દિવસ: શરદ પૂર્ણિમાને શ્રીકૃષ્ણ અને ગોપીઓ વચ્ચે થયેલી રાસ-લીલા સાથે પણ સંકળાયેલી માનવામાં આવે છે. વિષ્ણુના અવતાર તરીકે કૃષ્ણએ આ દિવસે ગોપીઓને રાસમાં જોડી હતી, જે ભક્તિ અને પ્રેમનું પ્રતિક છે. ગુજરાત અને બ્રજમાં, લોકો આ પ્રસંગે નૃત્ય અને ભજન દ્વારા રાસ ઉત્સવ ઉજવે છે.
3. આયુર્વેદ અને આરોગ્ય: શરદ પૂર્ણિમાને આયુર્વેદમાં વિશેષ મહત્વ આપવામાં આવ્યું છે. આ દિવસે ચંદ્રની કિરણો સ્વાસ્થ્ય પર સારક ગણાય છે, અને દૂધ, પૂઆ, અને ચોખાનો રસને ચંદ્રકિરણોમાં રાખવું આરોગ્યવર્ધક માનવામાં આવે છે.
4. કાવ્યો અને લોકગીતો: શરદ પૂર્ણિમાના પ્રસંગે કવિઓ અને ગાયકોએ વિવિધ કાવ્યો અને લોકગીતો લખ્યા છે, જે ચંદ્રની સુંદરતા અને આ રાત્રિના મહત્વને ઉજાગર કરે છે.
5. આર્થિક દાન અને પૂજા: કેટલાક લોકો આ દિવસે લક્ષ્મી માતાની પૂજા પણ કરે છે, ખાસ કરીને ધનનો લાભ મેળવવા અને વર્ષ માટે સુખાકારી માટે.
શરદ પૂર્ણિમા હિન્દુ સંસ્કૃતિમાં અને જીવનમાં વધુ ઊંડાણભરી ધાર્મિક અને સામાજિક વિધિઓથી જોડાયેલ છે. આ તહેવારના પ્રસંગે કેટલીક વિશેષ માન્યતાઓ અને રીત-રિવાજો અસ્તિત્વમાં છે:
1. આધ્યાત્મિક મહત્વ
શરદ પૂર્ણિમાની રાત્રે માન્યતા છે કે ચંદ્ર પોતાના સંપૂર્ણ 16 કલાઓથી શોભાયમાન હોય છે. આ દિવસને “કલાઓની પૂર્ણતા”નું પ્રતિક માનવામાં આવે છે. યોગ શાસ્ત્રોમાં માન્યતા છે કે જે વ્યકિત શરદ પૂર્ણિમાની રાત્રે ધ્યાનમાં મશગૂલ થાય છે, તે આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ હાંસલ કરે છે. ઘણા સાધકો અને યોગી આ દિવસને ખાસ માનવીને ઉપવાસ, પ્રાર્થના, અને ધ્યાન માટે પસંદ કરે છે.
2. કૃષ્ણ સાથે જોડાયેલ લેગેન્ડ
ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ અને શરદ પૂર્ણિમા વચ્ચેની કથા બ્રજભૂમિમાં ખુબ લોકપ્રિય છે. એવું કહેવાય છે કે આ દિવસે શ્રીકૃષ્ણએ ગોપીઓ સાથે બ્રજમાં રાસ લીલા કરી હતી. કૃષ્ણના દિવ્ય સુખનો આ પ્રસંગ ગોપીઓ માટે સૌથી આનંદદાયક અને આસ્થા ભર્યો હતો. કેટલાક કથાઓ અનુસાર, આ રાત્રે કૃષ્ણએ ગોપીઓના દરેક ઇચ્છા પૂરી કરી અને તમામ સાથે રાસમાં જોડાયા.
3. વૈજ્ઞાનિક કારણો
વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિકોણથી, આ રાત્રે ચંદ્ર પૃથ્વીથી ખૂબ નજીક હોય છે અને તેની કિરણો જમીન પર સરળતાથી પહોંચે છે. કેટલાક વૈજ્ઞાનિક માનતા છે કે આ દિવસે ચંદ્રનો ગ્રાવિટેશનલ આકર્ષણ અને તેની ઉજ્જવળ કિરણો માનવ શરીર પર સકારાત્મક અસર કરે છે, અને તેનાથી માનસિક અને શારીરિક આરોગ્યમાં સુધાર થાય છે.
4. દૂધ અને પ્રસાદ
દૂધ, પૂઆ, અને મીઠાઈઓ બનાવવી આ તહેવારનો મહત્વનો ભાગ છે. ગુજરાતમાં ખાસ કરીને આ દિવસએ દૂધમાં ચોખા, મીઠું, ખાંડ, અને અન્ય મીઠાઈઓ ઉમેરીને બનાવેલો "ખીર" બનાવવામાં આવે છે, જે ચાંદનીની કિરણોમાં રાત્રે રાખવામાં આવે છે. માન્યતા છે કે આ પ્રસાદ ચંદ્રની અમૃત સમાન કિરણોથી ભરપૂર હોય છે અને તે સ્વાસ્થ્યને ઉત્તમ બનાવે છે.
5. ઉત્સવ અને સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમો
ઘણા શહેરોમાં શરદ પૂર્ણિમાના અવસર પર સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમો અને સમૂહિક જશ્નનું આયોજન થાય છે. વિશેષ કરીને ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં લોકો આ રાત્રે ભજન, કાવ્યપાઠ, અને નૃત્ય દ્વારા આ તહેવારની ઉજવણી કરે છે. લોકસંગીતમાં આ રાત્રે ચંદ્રની સુંદરતા અને કૃષ્ણની લીલાઓના ગીતો ગવાય છે.
6. રાત્રે બહાર રહેવું
ઘણી પ્રાચીન માન્યતાઓમાં એવું કહેવાય છે કે શરદ પૂર્ણિમાની રાત્રે બાગોમાં ફરવું, ખાસ કરીને ચંદ્રની શીતળ કિરણોમાં ટહેલવું શરીર અને મન માટે ખૂબ લાભદાયી છે. તેથી, લોકો આ દિવસે વિશેષત: બાગોમાં સખા-મિત્રો સાથે સમય વિતાવે છે.
7. આયુર્વેદિક અનુસંધાન
આ દિવસે હવા, પાણિ અને આકાશના તત્વોમાં ચોક્કસ સમતોલન રહેતું હોવાથી આયુર્વેદમાં આ દિવસને આરોગ્યના દ્રષ્ટિકોણથી વિશેષ મહત્વનું માનવામાં આવે છે. આયુર્વેદ અનુસાર, શરદ પૂનમની રાત્રે મળતી ચંદ્ર કિરણો શરીરમાં ચંદ્રના ગુણ (શીતળતા, શાંતિ) લાવે છે.
